Het klassieke
kapiteel
heeft aan de bovenzijde een
abacus,
die soms -
bijvoorbeeld bij het
Dorische kapiteel
- op een losse
dekplaat
lijkt.
Het is echter de dekplaat
van het kapiteel: de abacus is uit hetzelfde blok
natuursteen
gehouwen.
In de
Byzantijnse kunst
verschijnt tussen het
kapiteel
en de erop rustende
bogen
of
architraven
een extra
dekplaat die 'los'
op het kapiteel ligt. Dit is de
pulvinar.
Het is een fors vierkant blok dat naar onder toe smaller wordt.
Vaak is het onversierd, maar soms is het wel voorzien van reliëf.
Wanneer de pulvinar dan ook nog eens heel dik is, lijkt het wel
of er twee kapitelen op elkaar gestapeld zijn. Doordat veel
spolia
toegepast werden is in een arcade dit typisch Byzantijnse element bij de ene
zuil
op een Romeins kapiteel gelegd, bij de volgende op een Byzantijnse imitatie
ervan of een werkelijk originele creatie.
In de latere architectuur verschrompelt de pulvinar tot een plattere dekplaat,
waarvan de vorm niet vast ligt: dit is het
kussenblok.
In één en dezelfde
romaanse kloostergang
kan het ene kapiteel wel, het andere niet van een kussenblok voorzien zijn.
De Byzantijnen waren hierin consequenter.
Tekst: Jean Penders, 03-2006. Bronnen: zie literatuurlijst. Afbeelding: Jean Penders
