De gevels van middeleeuwse gebouwen tonen soms rijen vierkante gaten.
Ieder gat is ruim zo hoog als één of twee
bakstenen
(afhankelijk van de dikte)
plus de
voeg
erboven en die eronder.
Die afmeting van rond de 10 bij 10 cm geldt ook bij
natuursteen,
maar daar is voor de gaten een
hoekje uit de veel grotere blokken gehaald.
De afstand
tussen twee rijen gaten schommelt rond de meter: het is de rijkwijdte van de
metselaar. De gaten zijn namelijk afkomstig van de
kortelingen
(de in de muur stekende balken) van de houten
steigers,
die gebruikt
werden door de bouwlieden. Op de kortelingen lagen de steigerplanken,
en van daaraf werd gemetseld. Heel diep bukken is niet handig en te hoog
reiken evenmin. Vandaar die afstand van 80 tot 120 centimeter.
De gaten dienden nog een ander doel. Ze gaan tot diep in de muur,
anders konden ze de steiger niet dragen. De middeleeuwse
mortel
van de
vaak dikke muren had vele tientallen jaren nodig om uit te harden.
Dat was geen toeval, al die tijd blijft het metselwerk flexibel,
en dat was nodig vanwege de kleine verzakkingen door het
'zich zetten' van de muur.
De gaten gaven de muur daarbij de kans om 'te luchten'.
Na die periode moesten ze eigenlijk met een blokje dichtgezet worden,
maar dat werd nogal eens v
ergeten.
Bovendien waren ze bij reparaties direct weer bruikbaar.
De kortelinggaten lijken op soortgelijke
andere gaten.
Wanneer je bovenaan een
weermuur,
lager dan de
kantelen
en
moordgaten,
steeds twee kortelinggaten boven elkaar ziet, dan zijn die waarschijnlijk bedoeld om, in geval van nood, een
hordijs
aan te brengen. Dit is een tijdelijke houten
weergang,
gebaseerd op het principe van de
vliegende steiger.
Kortelinggaten vlak onder de dakgoot zijn na de bouw vaak opengehouden om ze bij reparaties te benutten.
Ze kunnen sierlijk afgewerkt zijn met natuursteenblokjes in kruisvorm. Aan de binnenzijde werd een losse steen geplaatst om
vogels de toegang tot de zolder te ontzeggen. Wanneer aan de buitenzijde een plavuis met een rond gat
geplaatst is, hebben we te maken met een dubbelfunctie: het kortelinggat dient tevens als
vogelgat.
